गर्भावस्थामा महिलाको शारीरिक स्वास्थ्यमा धेरै परिवर्तन हुन्छन्, जसले गर्भमा हुर्कने बच्चाको स्वास्थ्यमा पनि प्रभाव पार्न सक्छ । तीमध्ये थाइराइड रोग पनि एक हो । थाइराइड ग्रन्थीले शरीरको विभिन्न प्रणालीलाई नियन्त्रण गर्छ र यसको असन्तुलनले गर्भावस्थामा गम्भीर समस्या ल्याउन सक्छ ।
थाइराइडको भूमिका
थाइराइड ग्रन्थीले थाइरोक्सिन (टी-४) र ट्राइआयोडोथाइरोनिन (टी-३) हर्मोन उत्पादन गर्छ, जसले शरीरको पाचन, मुटुको गति र अन्य प्रमुख कार्यलाई नियमन गर्छ । गर्भावस्थामा यी हर्मोनहरूको आवश्यकता बढ्छ, र थाइराइडको सन्तुलन नभएमा गर्भवती महिलामा विभिन्न समस्या देखिन सक्छन् ।
थाइराइड हर्मोन परिवर्तनको प्रभाव
गर्भावस्थामा थाइराइड हर्मोनहरूको स्तरमा प्राकृतिक रूपमा परिवर्तन हुन्छ । यो परिवर्तनले आमा र शिशु दुवैको स्वास्थ्यमा महत्त्वपूर्ण असर पुर्याउन सक्छ ।
थाइराइड हर्मोनको असन्तुलन हुँदा देखिने प्रभाव
आमाको स्वास्थ्यमा असर
– थकान, कमजोरी र उदासीनता जस्ता लक्षण देखिन सक्छन् ।
– उच्च रक्तचापको जोखिम बढ्छ, जसले प्रिक्लाम्सिया निम्त्याउन सक्छ ।
– गर्भावस्थाको समयमा असामान्य तौल वृद्धिको समस्या हुनसक्छ ।
– हाइपोथाइराइडिज्मका कारण गर्भपतनको जोखिम बढ्न सक्छ ।
– हेमोग्लोबिनको कमी हुनसक्छ, जसले गर्दा आमा र बच्चा दुवैलाई असर पर्छ ।
शिशुको विकासमा असर
विशेषगरी गर्भावस्थाको पहिलो तीन महिनामा शिशुको मस्तिष्क र स्नायुप्रणालीको विकासमा गम्भीर असर पर्न सक्छ, जसले गर्दा मानसिक र शारीरिक विकासमा ढिलाइ हुनसक्छ ।
– शिशुको तौल कम हुनसक्छ, जसले भविष्यमा स्वास्थ्य समस्या निम्त्याउन सक्छ ।
– समयभन्दा चाँडो बच्चा जन्मिन सक्छ र जन्मजात विकृतिहरूको जोखिम बढ्न सक्छ । नवजात शिशुमा थाइराइडसम्बन्धी समस्या देखिन सक्छ, जसले जीवनभर असर गर्न सक्छ । यस्तो शिशुमा जन्मेपछि श्वासप्रश्वास सम्बन्धी समस्या देखिन सक्छ ।
थाइराइड रोगका दुई प्रकार
१. हाइपोथाइराइडिजम
यस अवस्थामा थाइराइड हर्मोनको उत्पादन कम हुन्छ । गर्भावस्थामा हाइपोथाइराइडिज्म भएका महिलामा गर्भपात, छिट्टै डेलिभरी र शिशुको विकासमा समस्या देखिन सक्छ ।
२. हाइपरथाइराइडिजम
यस अवस्थामा थाइराइड हर्मोनको अत्यधिक उत्पादन हुन्छ । यसले गर्भपात, उच्च रक्तचाप र प्रिक्लाम्सिया जस्ता समस्या निम्त्याउन सक्छ ।
गर्भावस्थामा हर्मोन परिवर्तन र यसको प्रभाव
गर्भावस्थामा थाइराइड हर्मोनको मात्रामा परिवर्तन हुनु स्वाभाविक हो । हर्मोनको मात्रा बढ्दा वा घट्दा गर्भवती महिलाको स्वास्थ्यमा गम्भीर असर पर्न सक्छ ।
गर्भावस्थामा मुख्यतः निम्न हर्मोनहरूमा परिवर्तन हुन्छन् ।
ह्युमन कोरियोनिक गोनाडोट्रोपिन : यो हर्मोनको उत्पादन गर्भावस्थाको सुरुवातमै हुन्छ र थाइराइड हर्मोनको उत्पादनलाई प्रभाव पार्न सक्छ । यसले हाइपरथाइराइडिजमको जोखिम बढाउन सक्छ ।
इस्ट्रोजन : इस्ट्रोजनको मात्रा बढ्दै गर्दा थाइरोक्सिन बाइन्डिङ ग्लोबुलिन नामक प्रोटिनको उत्पादन पनि बढ्छ, जसले थाइराइड हर्मोनहरूको उपलब्धता घटाउन सक्छ । यसले थाइराइड हर्मोनको प्रभावलाई कमजोर बनाउन सक्छ ।
प्रोजेस्टेरोन : यो हर्मोन गर्भावस्थामा मेटाबोलिज्मलाई तीव्र बनाउँछ, जसले थाइराइड हर्मोनको आवश्यकतामा परिवर्तन ल्याउन सक्छ । यसले गर्भवती महिलामा थाइराइड हर्मोनको सन्तुलन बिग्रिन सक्छ ।
थाइराइड हर्मोन समस्याको कारण
पछिल्लो समय थाइराइड हर्मोनसँग सम्बन्धित समस्यामा उल्लेखनीय वृद्धि देखिएको छ ।
परिवर्तित जीवनशैली : मानसिक तनाव, असन्तुलित आहार र शारीरिक सक्रियताको कमीले थाइराइड ग्रन्थीमा प्रतिकूल प्रभाव पार्न सक्छ । प्रशोधित खाद्य पदार्थको अत्यधिक सेवनले शरीरको मेटाबोलिक सन्तुलनमा असर गर्न सक्छ, जसले थाइराइड रोगको जोखिम बढाउँछ ।
पर्यावरणीय प्रदूषण : वातावरणमा विषाक्त रसायन र प्लास्टिक प्रदूषणको बढ्दो मात्रा थाइराइड ग्रन्थीको कार्यक्षमतामा असर पुर्याउन सक्छ । पानी र माटोमा यस्ता प्रदूषकहरू उपस्थित भएमा मानिसको शारीरिक स्वास्थ्यमा दीर्घकालीन असर पार्छ ।
आनुवंशिक कारक : परिवारमा थाइराइड रोगको इतिहास भएका व्यक्तिमा यसको जोखिम बढी हुन्छ ।
आयोडिनको कमी वा अत्यधिक सेवन : थाइराइड हर्मोन उत्पादनका लागि आवश्यक आयोडिनको मात्रा शरीरमा सही भएन भने थाइराइड रोगको सम्भावना बढ्न सक्छ ।
गर्भावस्थामा थाइराइड रोगको निदान र उपचार
गर्भावस्थाको सुरुवाती चरणमा थाइराइड जाँच गर्नुपर्छ । अझ विशेषगरी पहिले नै थाइराइड रोग भएका महिलालाई यो अत्यन्त जरुरी छ । रक्त परीक्षण गरेर थाइराइड हर्मोनको मात्रा जाँच्न सकिन्छ । गर्भावस्थामा थाइराइड रोग भएका महिलालाई चिकित्सकको निगरानीमा राखेर आवश्यक औषधि र उपचार गर्नुपर्छ ।
प्रभाव र उपचारका चुनौती
गर्भावस्थामा थाइराइड रोगको निदान र उपचार चुनौतीपूर्ण हुनसक्छ, किनकि गर्भावस्थामा हर्मोनहरूको सन्तुलन प्राकृतिक रूपमा परिवर्तन हुन्छ । त्यसैले चिकित्सकसँगको नियमित परामर्श र निगरानी अनिवार्य हुन्छ ।
थाइराइड रोग गर्भवती महिलाको स्वास्थ्यमा गम्भीर असर पार्न सक्छ । समयमै थाइराइड जाँच र उचित उपचारले गर्भवती महिलाको स्वास्थ्यलाई कायम राख्न र शिशुको सुरक्षित विकास सुनिश्चित गर्न सकिन्छ । त्यसैले थाइराइड रोगको सही जानकारी र सचेतना आवश्यक छ ।
