काठमाडौंको एउटा ठूलो मेडिकल कलेज । रातको २ बजेको समय । आकस्मिक कक्ष बिरामीले भरिएको छ । एक कुनामा म थकित भएर बिरामीको चार्ट हेर्दै थिएँ ।
तीन दिनदेखि मैले आफ्नो कोठामा फिर्ता जान पाएको थिइनँ । तर यो तीन दिन मात्रै होइन, यो त मेरो तीन वर्षे रेजिडेन्सी जीवनको एउटा सामान्य हिस्सा हो ।
३६ घण्टे ड्युटी र अनिद्राको थकान
रेजिडेन्सी गर्दा हरेक दिनजस्तो मेरो ड्युटी बिहान ६ बजे सुरु हुन्थ्यो, अर्को दिनको बेलुकी ६ बजे मात्र सकिन्थ्यो ।
समयको अभाव : बिरामीको चापले कहिलेकाहीं निदाउने त परको कुरा, एकछिन टेकेर बस्न समेत मिल्दैनथ्यो ।
भावनात्मक चोट : कतिपय अवस्थामा बिरामीलाई बचाउन नसक्दा मनभित्र गहिरो अपराधबोध हुन्थ्यो । आँखाको ढकनीमा निद्रा झुण्डिरहेको हुन्थ्यो, तर म आँसु पुछ्दै अर्को बिरामीतिर दौडिनुपर्थ्यो ।
सुत्न पाउनुको सपना : राम्रोसँग सुत्नका लागि कहिलेकाहीं एक हप्ता पर्खिनुपर्थ्यो । मेरो लागि आरामको अर्थ, अस्पतालको कुर्सीमा एकछिन आँखा चिम्लिने समय मात्र थियो ।
बिरामीको परिवारको गाली र मन दुखाउने शब्द : म बिरामी बचाउन आफ्नो ज्यानले जति सक्छ त्यो भन्दा बढी मेहनत गर्थें । तर कहिलेकाहीं बिरामीको अवस्था जटिल हुँदा उनीहरूको जीवन बचाउन सकिंदैनथ्यो ।
यस्तो अवस्थामा बिरामीको परिवारले गाली गर्न सुरु गर्थे ।
‘डाक्टर भइसक्यो भने के गर्थ्यो ? हाम्रो मान्छे बचाउन सक्दैनस् ।’
‘तिमीहरूको त केवल पैसा कमाउने धन्दा हो ।’
यी शब्दहरूले मन भित्रसम्म चिर्थे । मलाई थाहा थियो, यो उनीहरूको पीडाको प्रतिफल हो, तर मनभित्र एउटा ठूलो बोझ थपिन्थ्यो ।
घर नफर्किएका तीन वर्ष
रेजिडेन्सीका तीन वर्ष मैले घर जस्तै सुन्दर शब्दलाई केवल यादमा सीमित बनाएको थिएँ ।
आमाको मायालु आवाजले भन्थ्यो- ‘बाबु, तिमीलाई घर आएको देख्न कति मन लागेको छ ।’
आमा बारम्बार फोनमा सोध्नुहुन्थ्यो । तर मैले प्रायः एउटै जवाफ दिन्थें- ‘आमा, अहिले आउन सक्दिनँ । काम सकिने बित्तिकै आउँछु ।’
मनभरि पीडा थियो, किनभने मलाई थाहा थियो, तीन वर्षसम्म घर जान त के, परिवारसँग मन खोलेर कुरा गर्न समेत समय थिएन ।
बुवाको अपेक्षा हुन्थ्यो- ‘बाबु, तिमी राम्रो डाक्टर भएका छौ । अब हाम्रो घर बनाउन सहयोग गर ।’
बुवाको विश्वास र आशा मलाई थाहा थियो । तर मेरो हालत यस्तो थियो कि मैले आफ्नो खर्च चलाउन नै कठिन हुन्थ्यो । घर पठाउन पैसा कहाँबाट ल्याउनु ?
महंगो सहर, न्यून तलब
काठमाडौं जस्तो महंगो सहरमा २० हजार रुपैयाँ तलबले कुनै अर्थ राख्दैन । एउटा सानो कोठा भाडा तिर्दा नै १५ हजार रुपैयाँ सकिन्थ्यो । कहिलेकाहीं बाँकी पैसाले पेट भर्न सकिन्थ्यो । तर राम्रो खाना खाने कुरा त केवल सपनामै सीमित रहन्थ्यो ।
शारीरिक र मानसिक तनाव
निरन्तर ड्युटी, थकान र आर्थिक अभावले मेरो शरीर मात्रै होइन, आत्मा पनि थाकिसकेको थियो । कहिलेकाहीं आँखा चिम्लिंदा भित्रैबाट आवाज आउँथ्यो- ‘के यो मेरो जीवन हो ? के मैले यही संघर्ष गर्न डाक्टर बन्ने सपना देखेको थिएँ ?’
तर यो आवाजलाई दबाउँदै म हरेक पटक बिरामी बचाउन दौडिन्थें ।
समाज र विवाहको दबाब
३०-३४ वर्षको उमेर, जब साथीभाइ वैवाहिक जीवनको रमाइलोमा रमाइरहेका थिए, मेरो वास्तविकता भिन्न थियो ।
‘बाबु, तिम्रो उमेर त गइसकेको छ । हामीले अब तिमीलाई बिहे गरेको हेर्न पाउनुपर्छ ।’
तर मेरो मनले भन्यो- ‘आमा, यो हालतमा कसैलाई मेरो जिन्दगीमा ल्याउने कुरा सम्भव छैन ।’
धैर्यको प्रतीक मेरो टर्च
मेरो हातमा सधैं एउटा धातुको टर्च हुन्छ । त्यो टर्च केवल बिरामी जाँच गर्ने उपकरण मात्र होइन । त्यो मेरो जीवनको प्रतीक हो- धैर्य, कठोरता र निरन्तरता ।
अन्ततः मेरो कथा
रेजिडेन्सी जीवनमा मैले परिवारसँग समय बिताउन, सुत्न, रमाउन र व्यक्तिगत खुसी अनुभव गर्न लगभग सबै कुरा गुमाएँ । तर मसँग एउटा कुरा थियो मेरो बिरामीहरूको सेवा गर्ने इच्छाशक्ति ।
तीनवर्षे संघर्षले मलाई सिकायो
थकानले मेरो शरीरलाई झुकाएको छ, तर सेवा गर्ने आत्मालाई कहिल्यै झुक्न दिएको छैन ।
यो कथा केवल मेरो होइन । यो हरेक रेजिडेन्ट डाक्टरको कथा हो । हाम्रो संघर्ष समाजको स्वास्थ्य सेवा निर्माण गर्ने बलियो जग हो । तर यो पीडा बुझ्न र यसलाई समाधान गर्न समय आएको छ ।
